Michel de Montaigne

Michel de Montaigne (Bordeaux, 28 februari 1533 – Château de Montaigne, Périgord, 13 september 1592) was een Frans filosoof, schrijver en politicus.

Wikipedia

Essais

Livre I

• „Dus lezer, ik ben zelf de stof van mijn boek.”

• Origineel in het Frans:
  “Lecteur, je suis moi-même la matière de mon livre.”
• Bron: Essais, Livre I, inleiding
• Aanhaling(en): De prijs van de vrijheid, Joep Dohmen, Maarten van Buuren

• „Wie de mensen leert te sterven, leert ze te leven.”

• Origineel in het Frans:
  “Qui apprendrait aux hommes à mourir, leur apprendrait à vivre.”
• Bron: Essais (uitgave 1595), Livre I, Ch. 19
• Aanhaling(en): Pieter Hoexum, Sterven is een kunst, Filosofie Magazine, nr. 2/2011

• „Ik wil dat de dood mij aantreft terwijl ik kool plant.”

• Origineel in het Frans:
  “Je veux que la mort me trouve plantant mes choux.”
• Bron: Essais (uitgave 1595), Livre I, Ch. 19
• Aanhaling(en): Montaigne, de tuinier-filosoof, wijst op het moeilijke karakter van bescheidenheid, De tuin van het geluk, ongedateerd

• „[Het is onzeker waar de dood ons opwacht, laten we overal op de dood wachten. Het zich voorbereiden op de dood is het zich klaarmaken voor de vrijheid.] Wie geleerd heeft te sterven, heeft afgeleerd slaaf te zijn.”

• Origineel in het Frans:
  “[Il est incertain où la mort nous attende, attendons-la partout. La préméditation de la mort est préméditation de la liberté.] Qui a appris à mourir, il a désappris à servir.”
• Bron: Un seul remède, la préméditation de la mort , Essais (uitgave 1595), Livre I, Ch. 20, suite.
• Aanhaling(en): Pieter Hoexum, Sterven is een kunst, Filosofie Magazine, nr. 2/2011

• „Alle wetenschap is schadelijk, als zij niet gepaard gaat met de kennis van het goede.”

• Origineel in het Frans:
  “Toute autre science est dommageable à celui qui n'a pas la science de la bonté.”
• Bron: Essais (uitgave 1595), Livre I, Ch. 24
• Aanhaling(en): Hert-spiegel, H.L.Spiegel, 1992, p. 297

• „Stilte en bescheidenheid zijn kwaliteiten die erg handig zijn voor de conversatie.”

• Origineel in het Frans:
  “Le silence et la modestie sont qualités très commodes à la conversation.”
• Bron: Essais (uitgave 1595), Livre I, Ch. 25
• Aanhaling(en): Tom Zwaenepoel, De stem van de stilte, Terra-Lannoo Uitgeverij, 2014, ISBN 9789401416030

Livre II

• „Zoals ik mijn boek maakte, heeft het boek mij gemaakt – een boek dat samenvalt met zijn auteur.”

• Origineel in het Frans:
  “Je n'ai pas plus fait mon livre que mon livre m'a fait, livre consubstantiel à son auteur.”
• Bron: Essais, II, 18.
• Aanhaling(en): Pseudologia, De Gids, jaargang 160, Meulenhoff, Amsterdam, 1997, p. 692

Livre III

• „Elk mens draagt het stempel van heel de menselijke conditie.”

• Origineel in het Frans:
  “Chaque homme porte la forme entière de l'humaine condition.”
• Bron: (FR) Chapitre 2 – Du repentir
• Aanhaling(en): Bert Haanstra: filmer van Nederland, 2009, p. 106

• „De mijns inziens meest vruchtbare en natuurlijke oefening voor onze geest is het voeren van een gesprek.”

• Origineel in het Frans:
  “Le plus fructueux et naturel exercice de notre esprit, c'est à mon gré la conférence.”
• Bron: (FR) Chapitre 8 – De l'art de conférer; (NL) "Over de kunst van het gesprek" in: Essays, vert. Frank de Graaff, 1993, p. 1088
• Aanhaling(en): Willemijn van Dijk, 3 filosofische lessen over vriendschap, Orpheus kijkt om, 21 mei 2012
• Montaigne vond meer stimulering in gesprekken dan in boeken, vooral wanneer hij zich kon meten met iemand van een andere opinie.

• „Ik nu, en ik toen, dat zijn er twee; maar wie van beiden de beste is, zou ik niet durven zeggen.”

• Origineel in het Frans:
  “Moy à cette heure et moy tantost sommes bien deux ; mais quand meilleur, je n'en puis rien dire.”
• Bron: (FR) Chapitre 9 – De la vanité; (NL) De essays, vert. Hans van Pinxteren, 2009
• Aanhaling(en): Hans van Pinxteren, "Een stem voor Montaigne" in: Filter, 2008, p. 62
• Montaigne weefde zonder blikken of blozen nieuwe zienswijzen in de bestaande tekst van zijn Essais. Hij bracht geen verbeteringen aan, want hij durfde niet te zeggen dat de jonge Montaigne ongelijk had.

• „Niets is zo funest voor een staat als ingrijpende vernieuwingen. Elke verandering vormt weer de basis voor nieuw onrecht en tirannie.”

• Origineel in het Frans:
  “Rien ne presse un estat que l'innovation : le changement donne seul forme à l'injustice et à la tyrannie.”
• Bron: Essais/Livre III/Chapitre 9
• Aanhaling(en): Niets is zo funest als ingrijpende veranderingen, NRC Handelsblad, 3 februari 2017

• „Als wij het gevoel hebben dat we ergens door in het nauw worden gedreven, vinden we dat zo ondraaglijk dat we nog maar één ding willen: ons daarvan bevrijden zonder ons af te vragen welke prijs we ervoor betalen.”

• Origineel in het Frans:
  “Le monde est inepte à se guarir ; il est si impatient de ce qui le presse qu'il ne vise qu’à s'en deffaire, sans regarder à quel pris.”
• Bron: Essais/Livre III/Chapitre 9
• Aanhaling(en): Niets is zo funest als ingrijpende veranderingen, NRC Handelsblad, 3 februari 2017

• „Nooit hadden twee mensen dezelfde mening over hetzelfde onderwerp.”

• Origineel in het Frans:
  “Jamais deux hommes ne jugerent pareillement de mesme chose”
• Bron: Livre III/13 - De l'expérience, Essais (uitgave 1595), 3.13.
• Aanhaling(en): Prof. Dr. Ing. K.S. Brandsma, Ethiek benadering & toepassing, Kees Brandsma, 2013, ISBN 9789075287004, p. 70

• „[Het heeft dan ook geen zin om op stelten te klimmen, want ook op stelten moet je met je eigen benen lopen.] En zelfs op de hoogste troon ter wereld zit je nog altijd op je eigen gat.”

• Origineel in het Frans:
  “[Si avons nous beau monter sur des eschasses, car sur des eschasses encores faut-il marcher de nos jambes.] Et au plus eslevé throne du monde si ne sommes assis que sus nostre cul.”
• Bron: Essais, Livre III, ch. XIII ("De l'expérience")
• Aanhaling(en): Joep Dohmen, Levenskunst; De grote filosofen over het goede leven, uittreksel in NRC Boeken: Bas Heijne, Leven in voorlopigheid, 26 april 2002

Onbewezen toegeschreven

• „Ik bekleedde mij met mijn vader.”

• Origineel in het Frans:
  “Je m'habille de mon père.”
• Bron: Jean-Henri Fabre, Souvenirs entomologiques - VII Lecture du Texte
• Aanhaling(en): J. Michelet, De vogel, Wereldbibliotheek, vertaald door M. van Vloten.
• Montaigne zou dit volgens Fabre hebben gezegd over een favoriete jas van zijn vader, die hij als zoon daarom zo graag droeg, maar in Montaignes werk is bovengenoemde tekst nergens letterlijk terug te vinden. Wel schrijft Montaigne in Livre I/Chapitre 36 van de Essais dat hij in zijn manier van kleden zijn vader imiteert.